Het kleinste "dorpje"

Wie denkt dat het pittoreske dorpje Westenschouwen het kleinste dorp was in de Westhoek-regio die  heeft het toch wel mis. Er bestond voor jaren een nog kleiner dorpje. Burghsluis dan….nee hoor. Gelegen tussen Haamstede en Renesse, Hogezoom 79-81, ontstond rond 1974 de gemeenschap Ti-dorp. Dit “dorpje” werd bewoond door één vaste bewoner maar soms liep het gemiddelde op tot 8 personen waarbij in de zomerperiode het aantal bewoners met tientallen opliep. Die enige permanente bewoner was dan ook de oprichter en unieke Europese “Indiaan”, Bruno Mertens, die heel af en toe bezoek kreeg van zijn echtgenote.

Wie was deze Bruno, even een opsomming:

Bruno werd 10-07-1914 te Renkum geboren, overleden 20-04-2010 te Kerikeri (Nieuw-Zeeland). Zijn ouders waren pacifisten. Definities van pacifisten: Antimilitarisme, Filosofie van geweldloosheid, Geweldloosheid, Streven naar behoud van vrede tussen volkeren, Vredelievende levenshouding, Vredesbewegingen. Zijn vader was architect, de levenshouding van Bruno Mertens wordt hierdoor diepgaand beïnvloed. 

In 1932, op 18 jarige leeftijd, besluit hij architect te worden en gaat studeren aan de M.T.S. te Utrecht. 

In 1936 behaalt hij de eerste prijs met een architectuurprijsvraag.

Van 1938-1942 studeert hij stedenbouwkunde en architectuur aan de Eidgenossische Technische Hochschule in Zürich alwaar hij les kreeg van o.a. Prof. Salvisberg, Hess, Dunkel en Bernouilli.

In 1942 ontmoet hij de Zwitserse schilderes Susan Burki (1917, Bern – 2003, Kerikeri - Nieuw-Zeeland) waarmee hij trouwd in 1941 te Bern.

Tussen 1942-1950: Architect in Zürich en Bern; ontwerpt hij meubelen en ontwikkelt constructies in aluminium. Exposeert een flexibele kabelarm-constructie 'Bi-Con-Axion' op de E55 te Rotterdam. Stelt  industriële ontwerpen tentoon in het Instituut voor Industriële Vormgeving te Amsterdam.

Opdracht van W. Sandberg voor een door hem ontworpen klaptafel voor het Stedelijk Museum.

1950-1953: Voelt zich in zijn activiteiten teveel door maatschappelijke factoren geremd en besluit kunstschilder te worden, gaat wonen in een caravan en kiest de Spaanse provincie Cataluna als uitvalsbasis.

1953-1955: Woont en werkt hij in Parijs.

1955-1957: Ontwikkelt nieuwe druktechnieken voor textiel: "Pintografie" een zichtbare verfstructuur, en een reproductietechniek met verfdraden: de "Filografie".

1957-1959: werkt door aan Pintografie en Filografieschilderijen; vertrek naar Scandinavië, ontstaan van architecturale schilderijen.

1961: Uitvoering van een driedimensionale muurschildering 22x4 meter in polyester in het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid te Bilthoven.

1962-1965: uitvoering van commerciële opdrachten.

1965-1967: Construeert zijn eerste functionele ruimteobjecten o.a. meubels.

1968-1973: Ontwerpen voor monumentale constructieve objecten en (wind)mobielen.

1968: ontwerp voor het Nederlands paviljoen in Auroville, India.

En dan wordt het 1974: 

Start van de Boeddhistische Werkgemeenschap “Tidorp" in Burgh-Haamstede.

Zijn werkgebied was dus wijd en zijd verspreid. Renkum, Bilthoven, Zürich, Parijs, Stockholm, Oslo, Bodegraven, De Meern, Nieuw-Zeeland, India. Een heel scala van studies, werken en uitvoeringen waarbij ik nog lang niet alles heb vermeld.

Op het moment dat hij naar Zeeland vertrok woonde Bruno op een riante kapitale boerderij in Bodegraven. Hij betrok in Haamstede een stukje kleigrond van anderhalve hectare alwaar hij zijn geesteskind, het Tidorp, opstartte in 1974. Een idee dat hij eerder had uitgeprobeerd met een klein groepje geestverwanten in het Zoeterwoudse klooster “De Goede Herder”.

Het idee voor wat zijn leefgemeenschap zou moeten worden komt bij de Boeddhistische meditatie vandaan. De naam die het Tidorp meekreeg ook. Ti betekent: de allerkrachtigste kiemkracht.

Mertens doel, het opzetten van een ambachtelijke leef- en leergemeenschap van meditatie, gezondheid, vrijheid en liefde voor alles wat leeft en groeit, leek tergend langzaam maar zeker van de grond te komen. Het was een dorp, hoe kleinschalig ook, en er waren bewoners. De grond was ontgonnen en in keurige stukjes verdeeld. De huidige bewoners leden er een ander, maar een in dat genre toch een regelmatig leventje. 

Het was een beschut dorpje in een grote, boze wereld. Beschut, in de figuurlijke en letterlijke zin des woord. Het dorp lag aan een toen bijna verlaten weg tussen Renesse en Haamstede op het toch al niet drukbevolkte eiland. De ingang van het Tidorp lag verscholen in een hoog opgetrokken houtwal. Die wal beschermde de bewoners tegen opdringerige blikken van nieuwsgierige voorbijgangers. Net zo wilde Bruno Mertens zijn dorpelingen, een handvol noeste werkers, een tijdlang beschermen. Ze konden in Tidorp uitrusten, nadenken én leren om na enige maanden of jaren weer terug te gaan  naar het échte gebeuren. Op het eerste gezicht leek het Tidorp niet meer dan een hoopje armoe en dat was ook eigenlijk zo. Het begon met vier, wat later uitgroeide tot tien slecht onderhouden caravans en twee in deplorabele staat verkerende kampeerauto’s op een drassig dorpspleintje. Overal afval, op sommige plaatsen hoog opgestapeld. Wrakkige schuurtjes, een circustent die stond te klapperen in de wind. Een half afgebouwd gebouwtje, waarin regen en wind nog vrij spel hadden. Wel kippen, ganzen en katten, maar verder was er geen levende ziel te bekennen. En de stilte was bijna benauwend.

Maar in dit erbarmelijke dorp stonden de wonderschone ideeën en filosofieën echter paraat opgestapeld in de hersens van Mertens, zodat bovenstaand optimisme niet al te illusoir leek voor elke buitenstaander. Een mislukking zou gepaard gaan met het pakken van biezen, of zou het inderdaad een ambachtelijke leef- en leergemeenschap van aandacht, meditatie, gezondheid, vrijheid en liefde voor al dat leeft, groeit en bloeit worden. 

Veel van zijn gedachtegangen heeft hij waar gemaakt waaronder het mediteren zoals met de Vipassana- en Boeddhistische-meditatie waarbij hij vele “leerlingen” bewust kon maken om bijvoorbeeld frustraties ‘weg’ te mediteren. Daarbij niet denkend in oplossingen om de frustratiebron proberen weg te nemen (red.). Wel was hij zijn tijd vooruit met andere bezigheden zoals bepaalde voedingspatronen en -bronnen, kruidenthee, eigen teelt en zoals anno 2022, een tuin op de daken te kweken. Zo had ook of kreeg ook elke bewoner een vaste dagtaak, tuinieren, schoonmaken, eten klaar maken. En voor iedereen gold ook dat men aan het dagelijkse portie sport moest voldoen, zwemmen, hardlopen, fietsen. Alcohol en tabak waren ten strengste verboden net zoals communicaties middelen zoals TV, radio en telefoon. Alles was er armoedig, simplistisch en toch georganiseerd. 

Maar wie geloofd….die geniet. 

Er was geen stromend water en geen elektriciteit, dus gewassen moest er ‘s ochtends worden bij de put en lezen kon men ‘s avonds alleen bij een olielamp. Tidorp was namelijk niet aangesloten op het waterleiding- en elektriciteitsnetwerk, noch op de riolering, omdat dit van de gemeente Westerschouwen niet mocht. Volgens het bestemmingsplan mocht het terrein alleen een agrarische functie hebben. Officieel woonde er dus niemand en dat er mensen onder primitieve omstandigheden in woonwagens huisden, werd door de gemeente door de vingers gezien. In de winter konden de caravans en woonwagens wel verwarmd worden met kacheltjes waarin hout en briketten gestookt konden worden. Het ontbijt bestond uit in water gekookte graanvlokken van de een of de andere graansoort. Het warme middagmaal bestond uit gekookte hele granen van Nederlandse bodem – zoals tarwe, rogge of haver –, gekookte peulvruchten – zoals bruine bonen of kapucijners – en groente uit de eigen moestuin. Er werd in Tidorp geen vlees of vis gegeten en ook geen zuivel. Er werden wel eieren geproduceerd voor de verkoop, maar niet door de bewoners zelf geconsumeerd. Koffie, zwarte thee en chocolade (waar ook cafeïne in zit) waren in Tidorp ook niet aanwezig.

Zo kabbelde het voort, het 15 jarig jubileum werd in 1990 alsnog gevierd in beperkte armoede. En daar was het jaar 1994. Bruno had besloten om Tidorp op te heffen en het terrein te verkopen, omdat de zaak niet goed meer liep, mede door drugsoverlast en het bezoek van onaangename mensen. Het was over en uit.

Boomkikkers Gadrabos en Vroongronden:

Op 17 augustus 1996 ontdekten leden van de Vlinderwerkgroep tot hun eigen verbazing rondom een drinkput op de Vroon-gronden van Schouwen minimaal 60 juveniele boomkikkertjes in wilg- en braamstruiken. Op 23 augustus 1997 zag dezelfde groep twee volwassen exemplaren in hetzelfde gebied. In september 1998 werd bij dezelfde drinkput een juveniel gezien. Verder werden er geen waargenomen echter in 1999 werden er drie mannetjes gehoord die aan het kwaken waren bij de bovengenoemde drinkput en werden boomkikkers gezien in Haamstede en Nieuw-Haamstede. Het voorjaar daarop werden weer kwakende mannetjes gehoord in ten minste vijf kilometerhokken in de duinen van de Kop van Schouwen. We mogen hieruit concluderen dat er zich in de duinen van Schouwen op dit moment een vitale populatie boomkikkers bevindt. Dat deze dieren zijn uitgezet is zeker; dat het nakomelingen zijn van de kikkers die op Tidorp werden uitgezet, is zeer waarschijnlijk. 

Voor zover bekend hebben er vroeger nooit boomkikkers (Hyla arberea) op Schouwen. Maar al lang deden er in Zeeland geruchten de ronde dat in de 70er jaren boomkikkers werden uitgezet op Tidorp, een biologische fruitkwekerij annex commune gelegen aan de binnenduinrand. Deze geruchten werden in 1989 bevestigd in een brief van Bruno Mertens, de leider van Tidorp, aan wat toen nog de Herpetologische Studiegroep Noord-Brabant heette. Hij schreef daarin over de 'boomkikker die we bij honderden hebben uitgezet' en die hij beschouwde als een noodzakelijke aanvulling op de biologische bestrijding van insecten door vogels. Wanneer dat precies gebeurde en waar de boomkikkers vandaan kwamen vermeldt hij niet, maar hij zou ooit verteld hebben dat het om 'Zuid-Franse' boomkikkers ging die na een strenge winter allemaal waren verdwenen. Tidorp bestond in 1989 vijftien jaar. Kort daarna werd het opgeheven en vertrok Bruno Mertens naar Nieuw-Zeeland. De enige zekerheid is dus dat er tussen ca. 1975 en 1990 grote hoeveelheden boomkikkers op Tidorp zijn uitgezet.

Betekent dit nu ook dat we de boomkikkers uit Schouwen weg moeten zien te krijgen? Natuurlijk niet. We kunnen de ontstane situatie als een onbedoeld, maar waardevol experiment beschouwen waarvan we de ontwikkelingen intensief moeten blijven volgen. Wat mij betreft zijn de boomkikkers op Schouwen van harte welkom.