Uitkijk- of Uitzichttoren
De uitkijk- of uitzichttoren. Hoor dit item nu wel of niet in de “Geschiedenis van Westenschouwen”? Moeilijke vraag met een makkelijk antwoord. Nee, deze behoort bij Burgh-Haamstede. Maar ja, veel vraag naar het hoe en waarom rondom deze toren, heeft mij doen besluiten toch een korte uiteenzetting te maken. Hij hoort er eigenlijk wel een klein beetje bij, toch?
Vooraf:
De Witte van Haemstede (ca. 1280-1321) was een bastaardzoon van Floris V. Toen zijn vader in 1296 werd vermoord, kreeg hij van zijn halfbroer Jan I de heerlijkheid Haemstede in leen. Vanaf die tijd werd hij de Witte van Haemstede genoemd.
In 1304 was een groot deel van Holland en Utrecht in handen van de Vlamingen. Gwijde van Namen trok met een Vlaams leger op naar Zeeland. Witte bevond zich in Zierikzee en vluchtte over zee naar Zandvoort. Volgens de legende plantte hij zijn vaandel op de top van van een toen nog aanwezige zandvlakte de Blinkert (bij Kraantje Lek).
Hij spoedde zich naar Haarlem en met een leger Haarlemmers die hem trouw hadden gezworen, volgde de Slag bij Manpad. De Vlamingen sloegen op de vlucht. De laatste jaren is er echter grote twijfels ontstaan of deze Slag bij Manpad wel heeft plaatsgevonden.
Mogelijk dat de naamsverwijzing op Westerschouwen door deze geschiedenis dezelfde naam als eerbetoon naar en van de Witte heeft meegekregen.
Op 3 juni 1930 werd de waterleiding op Schouwen-Duiveland officieel geopend, 's Morgens werd namens de minister het pompstation „De Blinkert" in de duinen in bedrijf gesteld, 's Middags stelde de Commissaris van de Koningin de watertoren te Zierikzee in gebruik. Hier hebben we een goed overzicht van het oude pompstation in betonbouw, dat in 1980 werd gesloopt. Op de foto staat ook de oude dienstwoning afgebeeld. Het nieuwe station verwerkt naast het natuurlijke duinwater ook water uit het Haringvliet.
Reeds in 1920 werd besloten tot oprichting van de N.V. Waterleiding Maatschappij „Schouwen-Duiveland", maar het duurde nog tien jaar voor er water uit de kraan stroomde. Tot aan de fusie met andere Zeeuwse bedrijven, in 1968, heeft deze waterleidingmaatschappij, kantoor houdende te Zierikzee, de watervoorziening op het eiland verzorgd. Het hele eiland werd hierdoor vanaf nu voorzien van zuiver drinkwater al moet gezegd worden dat dat natuurlijk niet zomaar een kwestie was en is van oppompen en drinken maar.
Een van de initiatiefnemers voor veilig water was Adriaan van der Weijde behorende tot de toenmalige gezondheidscommissie. Naar hem is de weg naar het pompstation genoemd. In het begin werd er kwel- en duinwater verzameld en gereinigd in 3 filtergebouwen, later kwam daar het water uit het Haringvliet bij dat daarna via de infiltratieplassen weer opgepompt word. Het gefiltreerde water wordt ondergronds in een reservoir nabij het pompstation opgeslagen en doorgepompt naar diverse aftappunten. Een tweede reservoir is aanwezig als reserve opslag om te gebruiken tijdens grote droogte of bij abnormale grote afname van water.
Dit tweede reservoir (schoonwaterkelder) ligt onder de uitkijktoren, of beter gezegd in 1946/7 is er begonnen met de bouw bovenop het reservoir van een 36 meter hoge toren, dit ter vervanging van de in 1944 door de Duitse bezetter opgeblazen watertoren in Zierikzee en werd in 1948 in gebruik genomen. Hoezo, ter vervanging, hoor ik u denken. Het is toch geen watertoren! Dat klopt, maar als je het plateau en de wenteltrap wegdenkt, wat houdt je dan over, juist een hoge pijp. Deze betonnen pijp is vele meters langer dan men ziet en hol van binnen en heeft de functie van standpijp voor de onderliggende waterreservoirs. Deze meters hoge standpijp is dus een expansievat dat de drukverschillen in de transportleiding opvangt. De nieuwe toren, toen nog eigendom van de watermaatschappij, was vooral in de beginjaren ’n echte bezienswaardigheid en mocht beklommen worden, maar wel betaald. Alleen bij speciale gelegenheden werd hij opengesteld voor publiek.
In een wat later stadium, het bos van de boswachterij begon al aardig te volgroeien, werd er halverwege de jaren ’60 een brandwachtpost geïnstalleerd boven op de inmiddels beroemde uitkijk- of uitzichttoren. Een klein houten hokje, onder een ook aangebrachte vlaggenstok met vlag, waar brandwacht Adrie van Leeuwen zich amper kon wenden of keren, was toch zijn dagelijkse werkplek. Over belangstelling had hij niet te klagen, zo’n trekpleister had de hele dag door publiek en als het stond te regenen……dan was Adrie ook naar huis. Vaak staan praten met die man. En gelukkig, op ’n bijna uit de hand gelopen kampvuurtje na is de boswachterij gevrijwaard gebleven van een grote brand. Ook was er in de '60'er jaren naast de uitkijkpost ook nog een nucleair meetstation opgesteld i.v.m. de toen dreigende "koude oorlog". Vanaf 1984 werd de brandwacht vanaf deze toren opgeheven en werd het hele gebied vanaf de vuurtoren te Nieuw-Haamstede 24/7 in de gaten gehouden. Het hokje en de vlaggenmast waren hiermee ook verleden tijd. Eind 1986 werd er tijdens een controle geconstateerd dat er betonrot in de toren aanwezig was. Niet alleen de toren was aangetast maar ook de open traptreden en op de bevestigingen van het hekwerk rondom het torenplatform. Hierdoor werd de toren uit veiligheidsoverwegingen gesloten voor publiek en was de vraag nog maar, slopen of repareren. Eigenaar WMZ (waterleidingmaatschappij Zuid-West Nederland) zag geen heil in reparatie omdat mede door nieuwere technieken, de standpijp ook niet meer nodig was, maar B&W vonden deze toeristische trekpleister té belangrijk voor Westerschouwen om rigoureus te gaan slopen daarom werden er onderhandelingen gedaan om de toren als gemeente over te nemen met de daarbij behorende reparatieonkosten. Uiteindelijk werd de toren voor het symbolische bedrag van één gulden overgedaan aan de gemeente Westerschouwen maar met wel de consequentie dat er voor minstens 30.000 gulden (±13.613€) aan versleuteld zou moeten worden. De toren werd weer opengesteld met de Pinksterdagen in mei 1989. In het jaar 2000 werd er wederom 50.000 gulden uitgetrokken voor een volgende reparatie aan stalen leuningen, wenteltrap en reling en een jaartje later is de ‘wegwijzer’ geplaatst.
Als men vandaag de dag de toren ziet staan tussen al dat groen moet zich wel indenken dat hij in het begin een heel eenzaam bestaan heeft gehad. Uit tornend boven de kale zandvlakte die langzaam, jaartje voor jaartje, verder dicht zou groeien met planten en bomen. Bomen zo hoog dat deze bovenop de toren in hun kruin te pakken waren. Ook zie je nu nog steeds de twee trappen die naar het hoogteplateau van de wenteltrap lopen. Er waren tijden dat of de linkse of de rechtse trap open gesteld was, soms waren beiden te begaan. Tussen deze trappen zie je de deuren van de machinekamer welke ondergronds gaat. Ook ziet men, nog voor je de eerste trap bestijgt aan de linkerkant een vierkante blok beton met daarin een afgesloten zwaar metalen deur. Deze deur geeft toegang tot een in het de jaar 1968 gebouwde BB-bunker (Bescherming Bevolking), een organisatie opgericht na de WOII, en tijdens de jaren van de koude oorlog. Voor meer info over deze bunker:
http://pi4wal.nl/bestanden/foto's/PA1FZH/BB_Bunker/Beschermd%20onderkomen%20info%202022.pdf
of
